THẾ TRẬN ĐIỂN HÌNH VỚI ƯU THẾ KHÔNG GIAN THUỘC VỀ ĐỐI PHƯƠNG Bên nào có ưu thế ở trung tâm thường nắm những khoảng không gian lớn. Vào cuối...
THẾ TRẬN ĐIỂN HÌNH
VỚI ƯU THẾ KHÔNG GIAN THUỘC VỀ ĐỐI PHƯƠNG
Bên nào có ưu thế ở trung tâm thường nắm những khoảng không gian lớn. Vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, người ta quan niệm rằng ưu thế Chốt ở trung tâm, lý tưởng nhất là hai Chốt e4 và d4 (đối với bên Đen là e5 và d5) có ý nghĩa căn bản trong việc đánh giá một thế trận tốt. Nối gót ý tưởng này, người ta tìm cách giúp bên phòng thủ phải duy trì và củng cố trung tâm bằng cách tạo điểm tựa cho Chốt (đối với bên Đen thường là d5 và e5), từ đó mà triển khai những kế hoạch được ưa chuộng diễn biến cho Gambit-Hậu và ván cờ Tây Ban Nha.
Người đầu tiên nghi ngờ tư tưởng đó là nhà vô địch thế giới đầu tiên, Wilhelm Steinitz. Trong nhiều ván cờ, ông chứng minh rằng với nước e5:d4, cho phép bên Trắng nắm ưu thế về không gian trong ván cờ Tây Ban Nha.
Nimzovich đã đánh giá tư tưởng chiến lược của nhà vô địch thế giới đầu tiên như sau: “Steinitz quả là sâu sắc và vĩ đại, nhưng tư tưởng hiểu biết trung tâm của ông còn sâu xa và vĩ đại hơn. Ồng có phương pháp phòng thủ trong ván cờ Tây ban Nha (3...d6) mạnh mẽ tới mức có thế biến một con Chốt mạnh như e4 thành một Chốt yếu hiển nhiên. Đấy là đinh cao thành tựu của ông”.
Ván cờ Tây Ban Nha
LASKER - STEINITZ [C62]
Ván thi đấu thứ 7 (New York, 1894)
1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 d6 4.d4 ¥d7 5.¤c3 ¤ge7 6.¥e3 ¤g6 7.£d2 ¥e7 8.0–0–0 a6 9.¥e2 exd4
Bên Đen nhường bỏ trung tâm nhằm tạo thuận lợi cho việc bố trí các quân.
10.¤xd4 ¤xd4 11.£xd4 ¥f6 12.£d2 ¥c6 13.¤d5 0–0
Những thế cờ kiểu này, W.Steinitz đều phòng thu thành công trong giải đấu kỳ đó. Toàn giải, cũng như riêng ván cờ này, cuối cùng lại thắng lợi về tay E.Lasker. Thực ra, những yếu tố đã tác động đến giải cờ đó, một mặt là nghị lực và sự nhanh trí của người thách đấu tre tuổi, một mặt lại là sự phong phú trong kỹ thuật chơi cờ cùa nhà vô địch thế giới lớn tuổi hơn. Dù sao thi ván cờ này củng minh họa tốt cho những yếu tố đó.
14.g4?!
Hay hơn nên đi 14.h4
14...¦e8 15.g5 ¥xd5 16.£xd5?
Nước cờ sai lầm, đem ưu thế về cho Đen. Sau các nước 16.exd5 ¦xe3! 17.fxe3 ¥xg5 18.¦de1 £e7 19.¥f3 ¦e8, thế cờ cân bằng.
16...¦e5 17.£d2 ¥xg5 18.f4 ¦xe4 19.fxg5 £e7 20.¦df1 ¦xe3
Trung tâm của Trắng, đáng kể là Chốt e4, đã bị tiêu diệt. Dường như kết cục ván cờ đã rõ ràng với ưu thế lực lượng dành cho Đen. Tuy nhiên, phần tiếp diễn sau đó, Lasker đã phản công được trong khi Steinitz lại phạm một số sai lầm nên cuối cùng, Trắng thắng.
Việc phát triển về sau cúa lý thuyết và thực tiễn cờ vua đã góp phần làm giàu thêm tư tưởng khai cuộc với kế hoạch trong đó ưu thế về không gian được bù đắp bằng những quân hoạt động tích cực với áp lực đầy triển vọng hướng vào trung tâm Chốt của đối phương. Trong thực tiễn thi đấu hiện nay, không thiếu gì những ván cờ trong đó có nhiều hệ thống chơi theo nội dung chiến lược trên. Một trong những thế trận đầu tiên như vậy xuất hiện sau khai cuộc
1.d4 ¤f6 2.c4 g6 3.¤c3 ¥g7 4.¤f3 0–0 5.g3 d6 6.¥g2 ¤bd7 7.0–0 e5 8.e4 ¦e8 9.h3 exd4 10.¤xd4 ¤c5 11.¦e1 a5 12.£c2 c6 13.¥e3 a4 14.¦ad1 ¤fd7.
Một trong những tác giả của hệ thống phòng thủ này, đại kiện tướng D.Bronstein, cho rằng mặc dù bên Trắng có ưu thế về không gian nhưng ưu thế này rất nhẹ so với vị trí bố trí hài hòa của các quân Đen, cụ thể là các con Tượng g7 và c8, Mã c5 và Xee8 đều hướng tấn công vào Chốt e4. Hơn nữa, Đen còn có thể di chuyển các Chốt “d” hoặc “f” để tiêu diệt con Chốt trung tâm của Trắng.
Sau đây, chúng ta sẽ quan sát hai biến trận trong thế trận điển hình với ưu thế không gian nhường cho đối phương. Biến trận thứ nhất được đặc trưng với con Chốt Đen d6 chống Chốt trung tâm e4. Biến trận thứ hai được gặp với Chốt Trắng d4 phải đương đầu với các Chốt Đen c6 và e6. Có thể đặt tên cho thế trận đó là:
1. Chốt d6 chống Chốt e4
2. Chốt c6 và e6 chống Chốt d4
Chúng ta lần lượt xem xét thế trận này
1. Chốt d6 chống Chốt e4
Ván cờ sau cho ta một thí dụ cổ điển về cách chơi với thế trận điển hình này
Ván cờ Tây Ban Nha
TARRASCH - CHIGORIN [C77]
(Ván thi đấu thứ 19) Petersburg, 1893
1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 a6 4.¥a4 ¤f6 5.¤c3 d6 6.d4 ¤d7 7.¤e2 b5 8.¥b3 ¤a5 9.dxe5 ¤xb3 10.axb3 ¤xe5 11.¤fd4?!
Bên Trắng không triển khai tiếp khai cuộc giúp Đen đạt được một thế cờ tốt. Đáng lẽ nên chơi 11.¤xe5 dxe5 12.£xd8+ ¢xd8 13.¥e3vẫn cân bằng. Sau nước đi trên, bên Đen có nhiều triển vọng chơi tốt.
11...¥b7 12.¤g3 g6!
Với nước đi này, bên Đen dự định triển khai Tượng lên g7, từ đó có thế tạo áp lực lên trung tâm, không cần chắn cột “e” để nhanh chóng đưa Xe tấn công theo cột đó.
13.f4
Sai lầm đặc trưng làm yếu hằn Chốt e4. Cần chơi làm sao đề hạn chế con Tượng Đen sau các nước 13.0–0 ¥g7 14.b4 0–0 15.c3 ¦e8 16.f3
13...¤d7 14.b4 ¥g7 15.¤b3 0–0 16.0–0 ¦e8 17.¦e1 ¤f6 18.¤d2
Nước cờ 18.£d3 cũng không tốt hơn vì 18...£e7 19.¤d2 d5 20.e5 £xb4!
18...£d7 19.h3 ¦e7 20.¦e2 ¦ae8 21.£f1
Bên Đen cần tổ chức gây áp lực mạnh mẽ lên Chốt e4. Bên Trắng đang tìm cách phòng thủ chống mối đe dọa 21...£c6 22.c3 ¤xe4 23.¤d(g)xe4 f5nhưng bên Đen vẫn còn nhiều khả năng tăng cường thế công.
21...h5 22.h4 £g4 23.£f2 £xh4
Bên Đen lời Chốt và lại tạo được ưu thế lớn về thế trận. Ván cờ tiếp diễn như sau:
24.¤f3 £g4 25.e5 ¤d5 26.¤h2 £d7 27.exd6 £xd6 28.¦xe7 ¦xe7 29.c3 ¤xb4! 30.¥e3 ¤d3 31.£d2 ¤xb2 32.£c1 ¤c4 33.¥f2 h4 34.¤gf1 ¦e2 35.¤f3 h3 36.¤g3 ¥xf3 37.gxf3 h2+ 38.¢g2 ¤e3+ 39.¢h1 £c6 40.¤e4 ¤g4 41.¢g2 ¤xf2 42.¤xf2 £c5
Trắng đầu hàng.
Trong thực tiễn thi đấu ngày nay, có thể gặp những thế trận tương tự. Chẳng hạn, cũng cùng tư tưởng trên đã tái diễn trong ván cờ sau. được giao đấu 75 năm sau đó.
Khai cuộc ba Mã
SPASSKY - LARSEN [C46]
(Ván thi đấu thứ 8) Malmo, 1968
1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¤c3 g6 4.d4 exd4 5.¤xd4 ¥g7 6.¥e3 ¤f6 7.¥e2?!
Nước cờ mạnh là 7.¤xc6 bxc6 8.e5 ¤g8 9.¥d4với ưu thế nhỏ cho trắng.
7...0–0 8.0–0 ¦e8 9.¤xc6 bxc6 10.¥f3 ¥b7 11.£d2 d6
Cũng như trong ván cờ Tarrasch-Chigorin, bên Đen dự kiến bố trí các quân nặng dọc theo cột “e”. Sau nước cờ c6-c5 tấn công vào Chốt e4. Tượng b7 có thế nhảy vào cuộc được.
12.¥h6?
Sai lầm lớn. Tính tích cực của bên Đen không còn ngăn chặn được nữa. Có thề chơi 12.¥g5 mạnh mẽ hơn. Thí dụ sau 12...£b8 13.¦fe1 ¤d7 14.¦ab1 ¥a6 15.b3, dù sao thì Đen vẫn còn cơ hội khá (ván Baghirov-Keres, Moskva, 1963).
12...¥xh6 13.£xh6 ¦e5! 14.¦ae1 c5 15.¦e3 £e7 16.¦fe1 ¦e8
Thật là kinh khủng! Toàn bộ các quân của Đen đều tấn công vào Chốt e4. Nếu như muốn tăng cường áp lực, bên Đen cần loại khỏi vòng chiến con Tượng f3, là một trong nhứng tác nhân phòng thủ con Chốt trung tâm của Trắng. Có thể sử dụng tới Chốt g6-g5-g4.
Đến đây thì bên Trắng nên đi 17.h3 và nếu Đen vẫn chơi 17...g5?! thì 18.¤d5!
17.h4?!£e6 18.£f4 ¢g7 19.b3 h6 20.£g3 £d7 21.£f4 ¦8e7 22.¤d5
Sau nước đi này, bên Trắng đã thua về mặt chiến lược, hơn nửa với cách chơi chiến thuật thụ động của mình, không thế thoát khỏi thất bại.
22...¥xd5 23.exd5 g5 24.hxg5 hxg5 25.£g3
Nước cờ 25.¦xe5 cũng kém vì 25...¦xe5 26.£d2 ¦xe1+ 27.£xe1 g4
25...£f5 26.c4 ¦xe3 27.fxe3 ¦e5 28.¥d1 £d3 29.¥f3 £c3 30.¢h2 a5 31.¢h1 ¢f8 32.¦f1 £xe3 33.£h3 ¢g7 34.g3 £d4 35.g4 a4 36.¥d1 ¦e3 37.£g2 ¦d3 38.¥e2 ¦d2 39.bxa4 £e5
Trắng đầu hàng.
Không khó gì nhận thấy rằng sơ đồ chiến lược mà bên Đen đã sử dụng trong cả hai ván vừa rồi đều có nét tương đồng: đầu tiên là đánh đổi ở trung tâm, đồng thời lên Tượng nách, gây áp lực nặng nề lên Chốt e4 nhờ tận dụng tối đa cột nửa mở “e” để các quân nặng tập trung, cuối cùng khi bên Trắng phải lo đối phó ở trung tâm, chuyến qua tấn công một con Chốt cánh Vua làm cho Trắng phải điều bớt một quân đế giữ Chốt. Kết quả thu được là bên Trắng ngày càng yếu kém về thế trận.
Chúng ta đã quan sát nhứng thí dụ trong đó Chốt e4 không được Chốt khác bảo vệ. Nếu như bên Trắng cũng cố con Chốt ở trung tâm bằng con Chốt “f”, nhiệm vụ cua Đen sẽ phức tạp hơn. Muốn tấn công trung tâm của Trắng một cách hiệu quả, cần sử dụng d6-d5 hoặc f7-f5.
Ván cờ Tây Ban Nha
DIAS - RAZUVAEV [C62]
(Cienfuegos, 1975)
1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 d6 4.d4 ¥d7 5.0–0 exd4 6.¤xd4 g6 7.¥e3 ¥g7 8.¤c3 ¤f6 9.f3 0–0
Với thế cờ này, mặc dù bên Trắng có ưu thế về không gian nhưng cơ hội hai bên vẫn bằng nhau. Chốt e4 tuy trước mắt có vẻ vững chắc nhưng dễ bị đối phương công phá.
10.£d2 ¦e8 11.¦fe1 a6 12.¤xc6 ¥xc6
Nhằm giải phóng ô d7 cho Mã và đưa cặp Xe chồng vào cột “e”
13.¥xc6 bxc6 14.¤a4 £b8 15.¦ad1 a5 16.b3 ¤d7 17.¥f2 ¦e6 18.¢h1?!
Lẽ ra ở nước này cũng như ở các nước tiếp theo, nước c2-c4 là tốt nhất. Bên Trắng đang giẫm chân tại chỗ, tạo cơ hội cho bên Đen tổ chức phản công.
18...£b7 19.£d3?! ¦ae8 20.¦f1 £b5 21.c4 £h5 22.c5 ¤e5 23.£e2 f5!
Bên Đen quyết định tấn công ngay điểm e4 bằng con Chốt. Hiện tại thì điếm a5 yếu kém của Đen đang được bù trừ nhờ tính tích cực của các quân.
24.cxd6 cxd6 25.exf5 gxf5 26.¥d4 ¤g6 27.£c4 d5 28.£c3 ¥xd4 29.¦xd4 £g5 30.¦d2 ¤f4 31.¦df2 ¤e2! 32.£xa5 ¦h6 33.¦xe2 ¦xe2
Đen lời Chốt, cuối cùng giành luôn thắng lợi.
Việc dùng các quân tạo áp lực lên Chốt e4 cấu thành một ý tưởng khai cuộc căn bản cho Đen. Trong ván cờ tiếp sau, điều này lại được thực hiện với con Chốt d6 lẻ.
Ván cờ Tây Ban Nha
SMYSLOV - KERES [C99]
(Belgrad, 1959)
1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 a6 4.¥a4 ¤f6 5.0–0 ¥e7 6.¦e1 b5 7.¥b3 0–0 8.c3 d6 9.h3 ¤a5 10.¥c2 c5 11.d4 £c7
Ba năm sau đó, P.Keres trong trận tranh quyền giao đấu giành chức vô địch thế giới (Curacao, 1962) đã đưa ra một hệ thống chơi mới khởi đấu với 11...¤d7 và đổi Chốt d4. Lúc đó, bên Đen có thể chơi qua hai cột “c” và “e”, đủ bù đắp sự yếu kém của Chốt d6. Thực ra thì ý tưởng chơi này cũng đã nảy sinh từ trong ván cờ mà ta đang theo dõi.
12.¤bd2 cxd4 13.cxd4 ¥b7 14.¤f1 ¦ac8 15.¥d3 ¤d7 16.¤e3?!
Nước 16.¤g3 chính xác hơn và nếu 16...exd4 thì 17.¤xd4 ¥f6 18.¤df5 g6?! (18...¤e5 tốt hơn) 19.¤h6+ ¢h8 20.¤g4 ¥g7 21.¥h6. Trắng ưu thế.
Nước 16.d5 cũng đáng chú ý.
16...exd4! 17.¤xd4 ¥f6
Bên Đen nắm được hai cột “c” và “e” cũng như có những đường chéo thông Tượng đã cân bằng với ưu thế không gian của Trắng.
18.¤df5 g6 19.¤h6+?
Nước 19.¤g3 tốt hơn.
19...¢h8 20.¦b1 ¥g7 21.¤hg4 h5 22.¤h2 ¤c5.
Bên Đen nắm quyền chủ động. Với những nước cờ sau đó, V.Smyslov đã cố đơn giản hóa thế cờ.
23.¤d5 ¥xd5 24.exd5 ¤xd3 25.£xd3 £c2 26.¦d1 ¦fe8 27.£xc2 ¦xc2
Ván cờ chuyến về tàn cuộc với ưu thế rõ cho Đen, nên P.Keres đã nhanh chóng giành được thắng lợi.
Lẽ tất nhiên, phương pháp tạo áp lực lên Chốt e4 tuy có cùng đặc tính nhưng không nhất thiết như nhau. Trong trường hợp bên Trắng nhập thành dài chẳng hạn thì bên Đen phải chuyển hướng tấn công sang cánh Hậu.
Ván cờ Tây Ban Nha
TIMMAN - SPASSKY [C73]
(Linares, 1983)
1.e4 e5 2.¤f3 ¤c6 3.¥b5 a6 4.¥a4 d6 5.¥xc6+ bxc6 6.d4 exd4 7.£xd4 c5 8.£d3 g6 9.¤c3 ¥g7 10.¥f4?
Nước 10.¥g5 mạnh hơn, thí dụ sau 10...£d7 11.0–0–0 với ý tướng 12.e5
10...¤e7 11.0–0–0
Quyết định đúng đắn bầy giờ là thông qua việc mở cột “b” cho các quân Đen đồng thời tận dụng sức mạnh tầm xa của Tượng g7 làm cho vị trí của Vua Trắng không kém phần nguy hiểm. Khi bên Đen nhập thành ngắn, xuất hiện tình huống hai bên nhập thành khác phía buộc phải chơi thật chính xác.
11...0–0 12.£d2?!
Nước 12.e5 mang lại nhiều triển vọng hơn.
12...¦e8 13.¥h6 ¥h8 14.h4 ¦b8 15.a3
Sau 15.h5 c6! 16.¤a4 (nếu 16.£xd6 thì 16...£b6) 16...¦b4 17.b3 ¦xa4 18.bxa4 £b6 19.c3 £a5, bên Đen đe dọa rất nguy hiểm.
15...¥e6 16.¤g5 £c8!(Xem hình dưới)
Rõ ràng các mối đe dọa của Đen nguy hiểm vô cùng
17.¤xe6 £xe6 18.¢b1 ¦b7 19.¢a1 ¦eb8 20.¦b1 ¤c6 21.f4
Nhằm chống lại 21...¤e5 và 22...¤c4, bên Trắng làm cản đường chính con Tượng của mình, nay không còn có thể trợ lực cho Vua nữa.
21...¥d4 22.£d3 a5 23.£h3 f5 24.¦he1 ¤b4!
Một đòn đánh tuyệt đẹp, hiển nhiên kết cuộc ván cờ. Nhằm tránh bị chiếu hết, bên Trắng buộc phải bắt Mã.
25.axb4 axb4 26.¤a4 ¦a7 27.£b3 c4 28.£a2 ¦ba8 29.exf5 ¦xa4
Trắng đầu hàng.
Trong những kiểu thế trận đánh đổi cấu trúc Chốt, bên Đen còn có thề kiến tạo những đường phản công khác nhau.
Phòng thủ Pirc-Ufimtsev
FURMAN - PETROSSIAN [B07]
(Moskva, 1969)
1.d4 g6 2.e4 ¥g7 3.¤f3 d6 4.c3 ¤f6 5.¤bd2 0–0 6.¥e2 ¤c6 7.0–0 ¤d7!
Trở về với chủ đề của chúng ta. Sau đây đã xuất hiện cấu trúc Chốt mà chúng ta quen thuộc.
8.a4 e5 9.dxe5 ¤cxe5 10.¤xe5 ¤xe5 11.¤c4 ¦e8 12.¤e3 a5 13.f3 ¤d7
Với nước đi này, bên Đen nhắm hướng tiến của Mã lên ô c5 là điểm từ đó có thế tiến công mạnh mẽ. Luôn tiện còn mở cột “e” cũng như tấn công Chốt e4 qua việc di chuyến Chốt “f”.
14.£c2 ¤c5 15.¦d1 ¥e6 16.¥c4 £h4
Với đe dọa 17...¥c4 18.¤xc4 f5 17.¥xe6 fxe
17.¥xe6 fxe6
Cấu trúc Chốt đã biến đổi với kết quả thay vì mở cột “e”, bên Đen lại mở cột “f”. Qua đó, Petrossian đã chuyển hoạt động tích cực vào ngay cánh Vua.
18.¤g4 ¤d7 19.¥e3 ¤e5 20.¥f2 £g5 21.¤xe5 ¥xe5 22.¥d4 ¦e7 23.¥xe5 £xe5 24.£d2 ¦f8
Mặc dù trên bàn cờ nay chỉ còn quân nặng nhưng bên Trắng vẫn phải chơi thật chính xác khi quân Đen có nhiều khả năng tiến đánh cánh Vua.
25.¦e1 ¦ef7 26.¦ad1 b6 27.¢h1?
Nước 27.£d4 hay hơn, chẳng hạn sau 27...£g5 28.£e3 £h5 29.e5 d5 30.c4!? dxc4 31.¦d4 cân bằng.
27...¦f4 28.£d4 £h5 29.£f2
Sau 29.£c4? ¦h4 30.£xe6+ ¢h8 31.h3 ¦xf3!, bên Đen tạo được đòn tấn công quyết định. Nước cờ tốt hơn có thể là 29.¦d3! và nếu 29...¦h4 30.£g1 g5 31.¦f1, bên Trắng còn kiên cường chống đỡ.
29...g5 30.£g3 £g6 31.h3 h5 32.b4.
Duy trì chiến thuật thụ động vẫn tốt hơn.
¦a8 33.b5 e5 34.¦e3 ¦af8 35.¢h2 g4 36.hxg4 hxg4 37.¦de1 ¢g7
. Vào ngay thế cờ gay cấn đó, bên Trắng đã hết giờ trước.
Trong thực tiễn thi đấu ngày nay, người ta cũng gặp những thế cờ tương tự nhưng đổi bên như sau:
1.e4 e5 2.¤c3 ¤f6 3.g3 d5 4.exd5 ¤xd5 5.¥g2 ¥e6 6.¤f3 ¤c6 7.0–0 ¥e7 8.¦e1 ¥f6 9.¤e4 0–0 10.d3 (SMYSLOV-POLUGAEVSKY, 1961). Ván cờ sau đây khá nổi tiếng sau khi bên Đen thua với Chốt e5 yếu kém.
Khai cuộc Tượng
LARSEN - KERES [C24]
(Amsterdam, 1964)
1.e4 e5 2.¥c4 ¤f6 3.d3 d5? 4.exd5 ¤xd5 5.¤f3 ¤c6 6.0–0 ¥g4 7.¦e1 ¥e7 8.h3 ¥xf3 9.£xf3 ¤d4
9...¤f6 có phần tốt hơn.
10.£g4! 0–0 11.¦xe5 ¤f6 12.£d1 ¥d6 13.¦e1
Trắng nhanh chóng giành chiến thắng. ( còn tiếp)
Trích trong quyển " Chiến lược trung cuộc" Hồ Văn Huỳnh
COMMENTS