VẤN ĐỀ ĐÁNH ĐỔI CON TƯỢNG NÁCH TRONG PHÒNG THỦ SICILIA Vấn đề đánh đổi luôn là một yếu tố chiến lược quan trọng thông qua tất cả các ván cờ...
Vấn đề đánh đổi luôn là một yếu tố chiến lược quan trọng thông qua tất cả các ván cờ, theo Botvinnik, luôn luôn có vấn đề đổi quân. Điều cốt lõi là phải biết cần đánh đổi con quân nào, cần giữ lại con quân nào. Trong nhiều khai cuộc như phòng thu Ân Độ cổ, phòng thủ Gruenfeld, khai cuộc Anh, hoặc biến con rồng trong phòng thủ Sicilia, một câu hỏi được đặt ra là: có nên đánh đổi hay không nên đánh đổi con Tượng nách đó ? Ở đây chúng ta sẽ xem xét việc đánh đổi Tượng lấy Tượng (việc đánh đổi Tượng g7 lấy Mã c3 trong phòng thủ Ấn Độ cổ đã được quan sát ở phần trên).
Chúng ta sẽ quan sát vấn đề nêu trên trong biến con rồng trong phòng thủ Sicilia. Tuy nhiên, trong các khai cuộc khác cũng có thể đặt ra tình huống tương tự.
Câu hỏi có nên đánh đổi Tượng nách trong phòng thủ Ấn Độ cổ không phải là một vấn đề dễ dàng đã từng được các nhà vô địch thế giới giải quyết. Và đây là hai thí dụ được lấy từ trận thi đấu tái tranh chức vô địch thế giới giữa BOTVINNIK - SMYSLOV (Moskva,1958). Trong cả hai ván trên, bên Trắng đều do M.Botvinnik điều động.
Sau phần khai cuộc quyết liệt của ván cờ thứ 2 trong trận thi đấu này, thế cờ nêu trên đã xuất hiện. Bây giờ, nước cờ 16...e5 không tốt vì 17.d5 và bên Trắng sẽ có hai con Chốt liên kết tiến mạnh ớ cánh Hậu. Tuy nhiên, với tiếp diễn 16...¦e8, bên Đen lại giữ gìn con Tượng g7 không đánh đổi nữa để bảo tồn tiềm năng sức mạnh của hai Tượng. V.Smyslov lại đi đúng một nước cờ dẫn ngay tới thua cuộc.
16...¤b6? 17.¥h6 ¥xh6 18.£xh6 f6
Phòng thủ khỏi mối đe dọa h2-h4-h5 và nếu gẽ-gỗ thì f3-f4
Bên Đen phản công nhưng việc mở cột ‘T’ khó lòng tạo được gì.
Nước cờ 22...£b6 kiên cường hơn vì ngăn được nước tiếp theo của Trắng
Với nước hâm chiếu ớ e6, con Chốt d5 được, nghiễm nhiên bảo vệ
Trắng thắng nhanh.
Thế cờ ở trang sau xuất hiện trong ván cờ thứ 6 của trận tái đấu. Smyslov cầm Đen đã chính xác tạo lập một thế cờ ưu thế sau phần khai cuộc. Đến đây nên tiếp tục củng cố áp lực lên Chốt d4 bằng các nước 19...£d7 20.¥f1 ¦fd8, tuy nhiên Smyslov lại phạm sai lầm y như ván trước.
19...¥g7?
Botvinnik nhận thấy ngay nhân nước đi của Đen mà tìm cách đánh đổi quân Tượng.
Một nước cờ khóa cờ kịp thời để trong trường hợp tiếp diễn 24...¥c4 25.¤xa4 ¥xe2 26.¤c5 £d5 27.¦xe2 £xd4+ 28.¢h1 thì bên Trắng có lợi. Đến đây thi con Mã Trắng được giải thoát khỏi nhiệm vụ gìn giữ Chốt a2, đồng thời xuất hiện một loạt ô yếu b4, c5, e6 và các Chốt a4, c6, e7 dễ bị đe dọa. Tất cả đều là kết quả của nước đi thiếu chính xác 19...¥g7
Bên Trắng lời Chốt.
Dưới đây là một thí dụ khác của cùng một chủ đề lại do một nhà cựu vô địch thế giới nữa áp dụng với một khai cuộc khác
PETROSSIAN - GEORGHIU [A29]
(Moskva, 1967)
1.c4 e5 2.¤c3 ¤c6 3.¤f3 ¤f6 4.g3 ¥b4 5.¥g2 0–0 6.0–0 ¦e8
Thực tiễn thi đấu về sau cho thấy nước 6...¥xc3 giàu triển vọng hơn.
Điều này lại cho phép bên Trắng không cần chuẩn bị thêm, có thế tung ngay Chốt “b” lên. Đáng lẽ nên đi 12...¤d4 rồi 13...c6
Bên Trắng đang hướng tới việc đổi Chốt b4 lấy Chốt b7. Bên Đen đang chuẩn bị đổi Tượng g2 mà lẽ ra bên Trắng có thế tránh được nếu đi 14.¦e1. Bên Trắng đã không làm như vậy. Ai đúng hơn ai ? Chỉ sau vài nước đi, người ta thấy rõ nhận định của Petrossian chính xác hơn.
Dường như bên Trắng tạo lập một cấu trúc. Chốt tự khóa đường chéo dành cho Tượng làm con Tượng này trở nên “xấu”. Tuy nhiên, nếu như bên Đen không đổi Tượng nữa mà chạy về e6 hay d7 thì Trắng lại đi 16.f4 tạo một thế cờ tốt.
Sau khi đổi Tượng g2, Georghiu dự tính tấn công vào cánh Vua nhưng do chỉ còn hai quân nhẹ trên bàn cờ, hy vọng của bên Đen thật mỏng manh, đó chưa kể đến yếu tố về cấu trúc Chốt. Trắng vừa đi h4 để ngăn ngừa nước 17...f5 đồng thời lại hướng tới 18.h5 để phá hủy dãy Chốt Đen (18...g5 19.¤d5! ¥g7 20.exf5). Đến đây Đen sẽ liều lĩnh nếu chơi 17...h5 vì 18.¤d5 ¥g7 19.¥g5và nếu 19...¦e6 thì 20.f4. Trắng tấn công mạnh
17...¥g7 18.h5 g5 19.¤d5 ¤d4 20.¤e3 f5 21.¥b2 fxe4
Đen mất Chốt nếu chơi 21...f4 vì 22.¥xd4 nhưng nay thì sự yếu kém trong vị trí các con Chốt Đen làm cho bên Đen thất bại ngay về mặt chiến lược.
22.dxe4 £e6 23.¥c3 b5 24.cxb5! £xa2 25.£d3 £e2 26.£xe2 ¤xe2 27.¤d5 ¦ab8 28.¦fe1 ¤d4
Bên Đen tìm cách phòng thủ nhưng lối chơi chính xác của Trắng không cho Đen một cơ may cứu thoát nào cả.
29.¥xd4 exd4 30.¦bc1 ¦b7 31.¤xc7 ¦e5 32.¦c6 g4 33.¤d5 ¦xb5 34.¦xd6 ¦b7 35.¦g6 ¢h7 36.¦xg4 ¦d7 37.¦h1 ¦e6 38.¦d1 ¦c6 39.¦d2 ¥e5 40.f4 ¥h8 41.f5
Đen đầu hàng.
Chúng ta có thể rút ra những bài học gì từ các ván cờ minh họa đó? Bên nào tổ chức tấn công đối phương có Tượng nách thường nhắm vào việc làm suy yếu vị trí Vua của đối phương. Cách chơi này sẽ thích hợp khi trên bàn cờ vẫn còn nhiều quân nhẹ và nặng. Lấy thí dụ bên Trắng khi đánh đổi được con Tượng gl trong tấn công Rauzer, trong biến con rồng của phòng thu Sicilia hoặc trong hệ thống Zemisch trong phòng thu Ấn Độ cổ, đều khởi xuất được cuộc tấn công vào Vua. Một nguyên tắc khác sau khi đổi quân trong các tình thế tương tự là làm suy giảm áp lực thông suốt qua đường chéo al-h8 đã được xem xét qua các ván cờ giữa Botvinnik - Smyslov.
Điếm thứ hai là bên nào có con Tượng nách thường tránh đổi quân khi có nguy cơ Vua bị tấn công thực sự hoặc cấu trúc thế trận của mình chưa đạt hiệu quả. Ngược lại, không cần phải tránh việc đổi Tượng nếu như cấu trúc Chốt lại có hiệu quả, như ta đã thấy trong ván Petrossian - Georghiu.
Những thí dụ mà ta sẽ xem sau đây, đều là những trường hợp mà bên Đen khi chơi biến con rồng trong phòng thủ Sicilia không cần tránh việc đổi Tượng g7.
Phòng thủ Sicilia
OLAFSSON - SIMAGHIN [B39]
(Moskva, 1959)
1.e4 c5 2.¤f3 ¤c6 3.d4 cxd4 4.¤xd4 g6 5.c4 ¥g7 6.¥e3 ¤f6 7.¤c3 ¤g4 8.£xg4 ¤xd4 9.£d1 ¤e6
Những tiếp diễn khác như 9...¤c6và 9...e5đều ít triển vọng hơn. Đến đây, bên Đen đe dọa thực hiện 9...¥xc3+ chơi thế trận.
10.£d2 d6 11.g3
Một ý tương khá lạ. Thông thường thì người ta chơi 11.¥e2hoặc 11.¥d3
11...¥d7 12.¦c1 a5 13.¥g2 ¥c6 14.0–0 0–0 15.f4 ¦c8 16.¦fd1 ¤c5 17.£f2
Nếu 17.e5 thì 17...¥xg2 18.¢xg2 £e8, bên Đen có đòn phản công
Nước đi này cùng với hai nước đi kế tiếp là một sai lầm về thế trận vì cuộc tấn công vào cánh Vua khó thực hiện được, mặt khác sau khi đổi Tượng thì cấu trúc Chốt lại thuận lợi cho Đen. Đáng lẽ nên chọn nước 18.¤d5, Trắng vẫn còn hơi ưu thế.
20...e5!
Một nước cờ hữu hiệu, đi trước ý đồ của Trắng, đên đây thì con Chốt e4 bị cố định chặt mà đưa về cờ tàn thì bên Đen có nhiều triển vọng nhờ con Mã tốt chống lại con Tượng ít tích cực của Trắng.
Đến đây thì bên Trắng khó lòng có nước đi hay, dù là 21.fxe5 £xe5 hay 21.£c3 ¥xd5 22.¦xd5 exf4.
Nước cờ hay hơn là 22.¤xe8! exd4 23.¤f6 ¢g7 24.¤d5 d3thì Đen ưu thế không lớn.
Với tiếp diễn 25.£xa5 ¦a8 26.£b6 ¦a6! 27.£b5 ¦xa2, bên Đen chiếm được cột “a” (28.b4? ¦b2). Bên Trắng đang chuẩn bị điều quân ¤c5-e6-d4 hy vọng đánh hòa.
Bên Đen đang gài một cạm bẫy về thế trận, dụ Trắng đánh Chốt d6 để rồi sau đó khóa cuộc chơi lại, lúc đó cặp Hậu cộng Mã của Đen linh hoạt hơn hằn cặp Hậu cộng Tượng của Trắng.
Dường như cả hai bên đều đạt được mục tiêu của mình: bên Trắng lời được Chốt còn bên Đen lại bố trí được tốt các quân, mặt khác con Tượng g2 lại bị chính Chốt của mình hạn chế,
Bằng những nước đi kế tiếp, Simaghin đã chứng minh cách chơi điển hình cần thực hiện trong những thế trận tương tự bằng cách áp đảo bức tường Chốt của Trắng bên cánh Hậu.
Lẽ dĩ nhiên, nước 34...¤xe4 kém vì 35.£e1 và Tượng Trắng thoát nạn.
Bên Đen gỡ lại Chốt mà vẫn duy trì việc bố trí quân tốt.
Nước 42.¥f3 không tốt hơn vì 42...¦e3 43.h4 ¤xe4! 44.¥xe4 ¦xg3và Đen thắng.
Nếu như Trắng đi 47.¦xb6 hy vọng chiếu vĩnh viễn, thì Simaghin đã chuẩn bị sẵn một cách đối phó rất hòa nhã: 47...¤f2+ 48.¢g1 ¤h3+ 49.¢h1 ¦d1+! 50.¢g2 (hoặc 50.¥xd1 £xd1+ 51.¢g2 £e2+ 52.¢xh3 £f1+ 53.¢g4 h5+ 54.£xh5 £e2+) 50...¤f4+! 51.gxf4 £d2+ 52.¢h3 g4+ 53.¥xg4 £e3+ 54.¢h4 £f2+ và Đen chiến thắng.
Trắng đầu hàng
Cũng một lối chơi chiến lược tương tự được minh họa khá hay trong ván cờ sau.
TUKMAKOV - VELIMIROVIC [B38]
(Odessa, 1975)
1.¤f3 c5 2.c4 g6 3.d4 cxd4 4.¤xd4 ¤c6 5.e4 ¥g7 6.¥e3 ¤f6 7.¤c3 0–0 8.¥e2 d6 9.0–0 ¥d7 10.¦c1
Cần lưu ý nước 10.¤c2 tránh việc đơn giản hóa cuộc chơi.
Cũng như trong các ván cờ trước, diễn ra việc đánh đổi hai cặp quân nhẹ nhằm làm giảm cơ hội tấn công của Trắng. Tukmakov tránh việc đổi Hậu (do vậy mà chơi 13.Vhl) để duy trì ưu thế về không gian dành cho Trắng, từ đó mà còn bảo đảm một lối chơi tích cực.
Cần lưu ý nước 17.¦b1 chuẩn bị cho việc Chốt “b” đánh đuổi Mã c5
Tình huống thế trận điển hình đáng đế đánh giá đã xuất hiện. Cái gì có tác dụng mạnh hơn: áp lực của Trắng lên Chốt e7 cũng như khả năng tấn công vào Vua, hay việc loại bớt nhiều quân nhẹ ra khỏi bàn cờ tạo ra một cấu trúc Chốt thuận lợi cho Đen?
Trắng sẽ chồng Xe ra cột “e”, tuy nhiên bên Đen phản ứng quyết liệt buộc bên Trắng dần dần co về thế thủ cho đến cuối trận. Một lần nứa, lại cầu lưu ý đến việc di chuyến Chốt “b” được chuẩn bị nước 20.¦b1
20.¦e3 e5 21.dxe6 ¦xe6!
Tư tưởng của Đen đã thể hiện rõ. Cũng như trong ván trước, bên Đen tìm cách mở cuộc chơi. Nếu như Simaghin chấp nhận hy sinh Chốt d6 thì Velimirovic lại chỉ đồng ý cô lập nó.
Việc đánh đổi cặp Xe thứ hai làm nổi rõ sự yếu kém của Chốt d6 nhưng Đen lại đánh chiếm được cột “e”. Thế trận của Đen giàu triển vọng nhưng phải làm sao khai thác những yếu điểm trong doanh trại của Trắng. Đen đã nghĩ ra một nước cờ xuất sắc.
Cũng như ván cờ trước, bên Đen công phá chính xác giàn Chốt Trắng bên cánh Hậu.
Mặc dù thế trận bên Trắng ở cánh Hậu đã có phần yếu kém nhưng muốn khai thác thực sự chưa dễ. Bên Đen lập thêm kế hoạch gây chiến cả ờ cánh Vua.
Nước 33.¦d1 tốt hơn và nếu 33...h4 thì 34.£d4
Nếu như chuyển về cờ tàn với 35.£xe5 dxe5thì cơ may thuộc chủ yếu về Đen
Bên Trắng không nhìn thấy hết mức độ khó khăn trong phòng thủ khi cánh Vua trở nên yếu kém. Nước đi 37.¢g2 tuy thụ động nhưng còn duy trì cơ hội cứu thoát ván cờ, Bây giờ thì cặp Hậu và Mã Đen trở nên cực kỳ linh hoạt.
Trắng đầu hàng.
Trong các biến trận khác trong biến con rồng, việc bố trí tốt con Tượng fl của Trắng có thể đảm bảo cơ hội tấn công Vua Đen sau khi đổi Tượng gl. Có thể lưu ý thêm cách chơi với f4-f5 cho bên Đen đưa quân chiếm lĩnh ô e5 quan trọng.
Phòng thủ Sicilia
TZESHKOVSKY - SHVEDCHIKOV [B35]
(Giải vô địch Nga, 1974)
1.e4 c5 2.¤f3 ¤c6 3.d4 cxd4 4.¤xd4 g6 5.¤c3 ¥g7 6.¥e3 ¤f6 7.¥c4 £a5 8.0–0 0–0 9.¥b3 d6 10.h3 ¥d7 11.f4 ¤xd4 12.¥xd4 ¥c6 13.£d3 ¤d7
Hình thành một nước biến được lý thuyết quen thuộc. Thay vì đi như trên, bên Đen có thể chon nước cờ chính xác hơn 13...¦ad8 đưa về phương án: 14.¦ae1 ¤d7 15.¥xg7 ¢xg7 16.¢h1 ¤c5 17.£d4+ e5!
Nước cờ 15.¢h1chính xác hơn, thí dụ sau 15...¤c5 16.£d4+ f6 17.¦ae1 ¤xb3 18.axb3, bên Trắng có thế cờ tốt (ván Matanovic-Simaghin, Budva, 1963)
15...£c5+ 16.¢h1 b5 17.¥d5 ¦fc8
Đến đây thì thế cờ cân bằng. Nếu như tiếp tục 18.¥xc6 £xc6 19.¤xb5 £xc2 thì bên Đen có một thế cờ tốt nhưng cũng nên chú ý đến nước 18.¦e2có thể dẫn tới 18...b4 19.¥xc6 ¦xc6 20.¤d5
Sau 18...b4? 19.¥xc6 ¦xc6 20.¤d5, bên Trắng có thế cờ chủ động.
Bên Trắng vẫn còn nghĩ đến tấn công trong khi làm suy yếu cánh Hậu. ở nước đi này, vẫn nên đổi Tượng, cố định thế cờ sau 21.¥xc6 £xc6 22.¤d5 £d7 23.c3thì ưu thế của Đen không lớn
Với nước đi này, bên Đen phản công, hiệu quả được nhân lên qua thế trận suy yếu của Trắng.
Không thể chơi 33.£f4 vì 33...£a3 rồi 34...¦c8
Trắng đầu hàng
Vậy thì nên khuyên bên Trắng chơi như thế nào trong những tình huống chiến lược như đã quan sát?
Đầu tiên không phải lúc nào cũng cứ đòi đánh đổi con Tượng nách.
Thế cờ trên xuất hiện trong ván PORTISCH - LIUBOEVIC (Moskva, 1977) Bên Đen đã chơỉ khai cuộc không chính xác, do vậy mà bên Trắng khi so sánh với ván Tukmakov-Velimirovic lại lời thời gian và đi được nước b2-b4.
Nhằm không tạo khả năng cho Đen đơn gian hóa thế cờ đồng thời cúng để chuẩn bị chơi c4-c5, Portisch đã rút Tượng về không đánh đổi.
17.¥e3! f5
Khả năng phản công duy nhất mặc dù lại tạo thêm cho Đen một số điểm yếu.
Đề phòng mối đe dọa 21.c5 vì nếu chơi 20...¥c6 hay 20...¦a3 thì dẫn tới 21...dxc 22.¥c4+
Nếu như 21...¦f7 thì 22.c5 rồi .¥c4. Xe của Đen không có tác dụng trong khi bên Trắng có nhiều nước mạnh đế khai thác nhược điểm này.
Mối đe dọa vốn là 22.¥g5.
Bên Trắng bố trí các quân rất lý tưởng. Hậu kiểm soát cột “a”, Xe thì chuẩn bị cho nước c4-c5. Chống lại các mục tièu của Trắng, chỉ còn các nước biến 31...¢g7 32.c5 và 33.£b2 hoặc 31...¤e6 32.c5 d5 33.¤c3 ¤c7 34.b5, nhìn chung thì Đen cũng chỉ trì hoãn một kết cuộc thua không thể tránh khỏi.
Nếu như 32...exd6 thì 33.¤f6+
33.c5+ ¢g7 34.¦d1 ¤e6 35.£b2 ¢h6 36.¤f2 ¦d5 37.¤g4+ ¢g5 38.¦xd5 £xd5 39.£c1+ ¤f4 40.h4+ ¢f5 41.¤e3+!
Đen đầu hàng.
Cách chơi ¥d4-e3đầy triển vọng cũng được thể hiện trong một ván cờ của Savon (Odessa, 1974) trong đó 12 nước đi đầu tiên tương tự như ván Tukmakov-Velimirovic.
13.¥e3! a5 14.£d2 ¤c5 15.b3 £b6?! 16.¤d5?!
Đổi quân không chính xác, bên Đen nên chơi 15...b5 còn bên Trắng có thể đi 16.¤xb5 nhiều triển vọng hơn.
Nên chuẩn bị trước cho nước đi này bằng cách đi 20...¦ab8
21.¦xc5!
Một nước thí chất đầy ý nghĩa, tạo cho bên Trắng nhiều cơ may chiến thắng.
22...dxc5 22.¥xb5 ¥d4
Nước cờ bắt buộc nhằm hạn chế mối đe dọa
23.¥xd4 cxd4 24.¥c6 ¦ab8 25.¦xd4 ¦b4 26.¦d2 ¢f8 27.¢f2 e6 28.d6! ¦d8 29.¥a4 f6 30.¢e3 ¦b6 31.d7 ¢e7 32.¦c2 g5 33.¦c5 ¦a6 34.a3 h5 35.g3 ¢d6 36.¢d4 e5+ 37.¢c4 ¢e7 38.¥c6 ¦b8 39.¥b5 ¦d6 40.¦c8 ¦d4+ 41.¢c5 và bên Trắng cụ thể hóa được ưu thế của mình đế giành thắng lợi.
Đặc điếm đáng lưu ý thứ hai là khả năng của Trắng chuyển một cách thắng lợi về cờ tàn để tận dụng ưu thế về không gian. Lối chơi này đã được thực hiện rất đẹp mắt trong ván cờ sau:
(Cienfuegos, 1976)
Mười hai nước đầu tiên y hệt như trong ván Tukmakov-Velimirovic
13.b4?! ¥xd4+ 14.£xd4 £b6?
Cần phải chơi 14...b6
Khởi đầu cho một ý tưởng đáng lưu ý dẫn tới việc làm kẹt hết toàn bộ các quân của Đen.
Hăm dọa 25.¦xd7 ¤xd7 26.c8£. Con Chốt c7 rất mạnh đủ để quyết định ưu thế của Trắng.
Nước cờ 27...¥d7 thua cuộc vì 28.c8£ ¦axc8 29.¦d1 ¦fd8 30.¥b5hoặc 27...¢d6 thì 28.¥a6 ¥d7 29.¦d1+ ¢c6 30.¦xd7! ¢xd7 31.c8£+
Hoặc 30...¥d7 31.¦xa8 ¦xa8 32.¥a6 ¥c8 33.¦b1!và 34.¦b8.
31.cxb8£ ¦xb8 32.¦xc6 Trắng thắng.Trích trong quyển " Chiến lược trung cuộc" Hồ Văn Huỳnh
COMMENTS